Participatiewet 2026: Mooie gedachte, lastige praktijk

Per 1 januari 2026 gaat de herziene Participatiewet in. Het doel? Meer vertrouwen, minder nadruk op werk. Samen met onder andere de VNG werkt het kabinet aan een gefaseerde invoering van de nieuwe maatregelen. Een mooi idee, maar de uitvoering roept veel vragen op. Zijn gemeenten hier klaar voor? En hoe begeleiden we inwoners in deze nieuwe denkrichting?

‍

Wat verandert er?

De Participatiewet schuift richting vertrouwen. Minder verplichtingen, meer ruimte voor maatwerk. Inwoners hoeven niet langer bij voorbaat te bewijzen dat ze iets niet kunnen. Het uitgangspunt wordt: "Wat is wél mogelijk?" Denk aan versoepeling van de sollicitatieplicht of meer ruimte voor vrijwilligerswerk naast de uitkering.

‍

Wat betekent dit voor gemeenten?

Gemeenten krijgen meer beleidsvrijheid én de verantwoordelijkheid om dat vertrouwen waar te maken. Maar de praktijk is weerbarstig: Wetten en systemen zijn nog gebaseerd op controle. Werkprocessen zijn ingericht op handhaving, niet op vertrouwen. Professionals missen soms handelingsruimte of duidelijke kaders. Zonder heldere richtlijnen en structurele ondersteuning is de kans groot dat goede bedoelingen stranden in bureaucratie.

‍‍

Wat betekent dit voor inwoners?

In theorie krijgen inwoners meer ruimte om op hun eigen manier bij te dragen. In de praktijk kan onduidelijkheid over rechten en plichten leiden tot stress of terughoudendheid. Zeker voor mensen die al eerder zijn vastgelopen in het systeem. QONS-visie: mooi idee, maar organiseer het vertrouwen De gedachte achter de nieuwe Participatiewet verdient steun. Maar vertrouwen moet je niet alleen uitspreken, je moet het organiseren. Dat vraagt iets van systemen, professionals en politiek-bestuurlijke lef.

‍

Drie voorstellen om goed voorbereid te zijn:

- Start lokale pilots met nieuwe werkwijzen: Denk aan experimenteerruimte voor klantmanagers om te werken zonder sollicitatieplicht.

- Investeer in narratief en communicatie: Laat inwoners weten wat verandert en waarom. En wees eerlijk over de grenzen.

- Maak uitvoering leidend in beleid: Betrek professionals vanaf dag één bij de beleidsontwikkeling. Zij weten wat werkt en wat schuurt.
‍

Tot slot De Participatiewet 2026 biedt een kans op een humanere benadering van sociale zekerheid. Maar alleen als we nu al beginnen met leren, aanpassen en organiseren. QONS denkt graag mee in die vertaalslag.
‍

Meer weten over hoe QONS gemeenten helpt bij deze transitie? Neem contact met ons op.